Gmina Barcin jest jedną ze 144 gmin Województwa Kujawsko-Pomorskiego, położoną w jego południowej części na obrzeżach Powiatu Żnińskiego. Etnograficznie gmina należy do Pałuk i leży na Szlaku Piastowskim. Zlokalizowana jest przy trasach komunikacyjnych: Bydgoszcz – Mogilno (nr 254) oraz Inowrocław – Żnin (nr 251) i usytuowana centralnie względem dużych ośrodków województwa. Od Torunia dzieli ją 60 km (Autostrada A1), od Bydgoszczy 35 km, a od Inowrocławia 20 km. Patrząc w szerszej perspektywie położona jest 100 km od Poznania (Autostrada A2), 220 km od Gdańska (port morski) i 250 km od Warszawy. Od północy sąsiaduje z gminami Łabiszyn, i Złotniki Kujawskie, od południowego wschodu z gminami Pakość i Dąbrowa, a od zachodu z gminą Żnin. Doskonałe połączenia drogowe z miastami regionu gwarantują firmy przewozowe. Najbliższym lotniskiem jest Bydgoski Port Lotniczy, a żeglugę zapewnia Śródlądowy Port Żeglugi Bydgoskiej. Od przejścia granicznego z Niemcami w Świecku-Słubicach gminę dzieli 300 km, a z Rosją w Bezledach – 328 km.
Barcin, stanowiący siedzibę władz samorządowych, jest wielofunkcyjnym ośrodkiem administracyjno-usługowym i mieszkaniowym. Położony jest niemal centralnie w stosunku do obszaru gminy. Umożliwia to łatwość komunikowania się ze wszystkimi sołectwami. Charakterystycznym dla miasta zjawiskiem jest rozbicie układu przestrzennego na dwie odmienne jednostki – stary i nowy Barcin. Ukształtowany w procesie historycznym i mający wielowiekowe tradycje stary Barcin oddzielony jest łąkami i użytkiem ekologicznym doliny rzeki Noteci od nowej części miasta. Nowy Barcin jest jednostką mieszkaniowo-usługową utworzoną na potrzeby przemysłu cementowo-wapienniczego. Wiejską sieć osadniczą gminy tworzy 20 miejscowości wchodzących w skład 15 sołectw. Trzy największe wsie – Piechcin, Barcin Wieś i Mamlicz – zamieszkuje łącznie 55% ludności wiejskiej. Tak duża koncentracja przestrzenna mieszkańców jest korzystna, ponieważ ułatwia wyposażenie wsi w infrastrukturę techniczną i zwiększa dostępność do obiektów infrastruktury społecznej. Gminę Barcin zamieszkuje około 15.000 osób. Największym skupiskiem ludności jest Barcin, w którym żyje 7700 osób. Drugą istotną miejscowością jest Piechcin z 3000 mieszkańcami. W lipcu 2017 roku w gminie pozostawało bez pracy 726 osób. Powierzchnia całkowita gminy obejmuje obszar 12.088 ha, w tym są użytki rolne – 9209 ha (76%), lasy, grunty zadrzewione i zakrzewione – 1163 ha (9,6%), trzy jeziora i rzeka – 371 ha (3,1%), grunty zabudowane i zurbanizowane – 1029 ha (8,5%). Trzeci sektor tworzy kilkadziesiąt organizacji pozarządowych i grup nieformalnych, skupiających ludzi aktywnych i twórczych.
